جلوه‌های رعایت حق الناس در زندگی به سبک امام رضا (ع)

آمنه مستقیمی  | شهرآرانیوز؛ برای آنکه چهارشنبه‌های ما در کنار انتسابی که در میان روز‌های هفته به امام رضا (ع) دارد، با کنارزدن حجاب روزمرگی ها، حال وهوا و به اصطلاح امروزی‌ها سبک زندگی ما را هم امام رضایی کند، باید در عین اهتمامی که به صلوات خاصه، زیارت از دور و نزدیک و امین ا... خواندن‌ها به نیت انس با حضرت داریم، حواسمان باشد همه این‌ها معبری است تا شبیه امام مهربانی‌ها شویم و این ممکن نمی‌شود، مگر با دانستن قله‌های اخلاق در قول و فعل آن حضرت که دوست و دشمن را وامدار خود کرده است.

از مهم‌ترین قله‌های اخلاق در سیره امامی که به عالم آل محمد (ص) شهرت دارد، رعایت حق الناس است. حضرت در مواضع گوناگون، مستقیم و غیرمستقیم به آن تصریح و تأکید کرده اند؛ برای مثال در حدیث از ایشان است که پیوند خویشاوندى را برقرار کنید، گرچه با جرعه آبى باشد و بهترین پیوند خویشاوندى، خوددارى از آزار خویشاوندان است (تحف العقول: ص۴۶۹).

حضرت ثامن الائمه (ع) در این حدیث شریف در عین تأکید بر به جای آوردن صله رحم که آموزه‌ای قرآنی است و بنابر روایات، برکات بسیاری ازجمله افزایش رزق وروزی و طول عمر را درپی دارد، بر آزارنرساندن به خویشاوندان تأکید می‌کنند که این نیز نوعی رعایت حق الناس است و عمل به همین آموزه و رعایت این حق خویشی، بسیاری از مشکلات ما را رفع و حتی دادگاه‌ها و محاکم قضایی را خلوت می‌کند.

حضرت علی بن موسی الرضا (ع) رعایت حق خویشاوندی را به فرزندشان، امام جواد (ع)، نیز توصیه کرده و در نامه به ایشان آورده اند: فرزندم! به من خبر داده اند که،  چون از منزل بیرون می‌روی، غلامانت بخل و حسادت می‌ورزند و برای آنکه خیری از تو به کسی نرسد، تو را از درب کوچک بیرون می‌برند. به همان حقی که بر تو دارم، باید رفت وآمد خود را علنی و از در بزرگ قرار دهی و هرگاه سوار مرکب می‌شوی، درهم و دینار همراه خود بردار تا هرکسی از تو درخواست کند، به او چیزی ببخشی و مردم از خیر تو بهره‌مند شوند. اگر عمو‌ها از تو چیزی بخواهند، به هر یک کمتر از پنجاه اشرفی و اگر عمه‌ها از تو درخواست کنند، به هریک کمتر از ۲۵ اشرفی نبخش، ولی نسبت به زیادتر از آن خود دانی (عیون اخبارالرضا (ع): ج ۲، ص ۸).

توصیه در برخورد با فقرا

علاوه براین، امام رضا (ع) بر رعایت حقوق انسانی افراد فارغ از پست و مقام و طبقه و نژاد تأکید می‌کنند و‌ می‌فرمایند: کسى که فقیر مسلمانى را ملاقات و برخلاف سلام کردنش بر اغنیا به او سلام کند، در روز قیامت درحالى خدا را ملاقات‌ می‌کند که بر او خشمگین باشد (عیون اخبارالرضا (ع): ج۲، ص ۵۲).

امام رئوف به رعایت حق زیردستان نیز حساس بودند و در رفتار با آن‌ها نهایت مهر و محبت را داشتند، چنان که با همه خدمتگزاران و غلامان بر یک سفره می‌نشستند و به آن‌ها که این امر را در نظر خود ناپسند می‌شمردند و اعتراض می‌کردند، می‌فرمودند: ساکت باش، پروردگار همه یکی است، پدر و مادر همه یکی است و پاداش به اعمال است.

از دیگر جلوه‌های رعایت حق الناس در بیانات امام رئوف، تأکید بر محبت مردم نسبت به یکدیگر است، چنان که فرمودند: به دیدن یکدیگر بروید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید (بحارالانوار: ج۷۸، ص۳۴۷).

معنای فروتنی در کلام امام (ع)

تواضع و فروتنى در برخورد با دیگران نیز ازجلمه حقوقی است که امام رضا (ع) به آن توصیه و تأکید و برای آن نسخه‌ای را نیز تجویز کرده اند. از ایشان نقل شده است که: تواضع مراتبى دارد. مرتبه اى از آن این است که انسان موقعیت خودش را بشناسد و بیش از آنچه شایستگى آن را دارد، از کسى متوقع نباشد و با مردم به گونه اى معاشرت و رفتار کند که دوست دارد با او آن گونه رفتار شود و اگر کسى به او بدى کرد، در مقابل خوبى کند، خشم خود را فروخورد و گذشت پیشه کند و اهل احسان و نیکى باشد (بحارالانوار: ج ۷۸، ص۳۵۵).

شرح صدر در مقابل مخالفان

از قله‌های حیات بابرکت امام رضا (ع)، مناظرات ایشان با ارباب ادیان و مکاتب است که علم عالِم آل رسول (ص) را برای همیشه تاریخ عالم گیر کرد. اما در کنار علم بی مثال و اعجاب برانگیز حضرت، رعایت اخلاق و شرح صدر در برخورد با آرا و نظر مخالفان نیز تا ابد بابی را گشوده است تا بدانیم در بیان فکر و اندیشه باید حرمت طرف مقابل را حفظ کنیم و به بهانه آزادی بیان، هر سخنی را بر زبان نیاوریم.

علاوه براین، سیره امام رضا (ع) در مناظرات به ما یاد می‌دهد که حق دیگران در بیان افکار و عقایدشان را بپذیریم و به آن احترام بگذاریم، چون تحمل نکردن آرا و عقاید دیگران سبب بدبینی و سوءظن افراد به هم می‌شود. امام مهربانی‌ها در مناظر ه‌ها رعایت انصاف را داشتند، هم خود انصاف را رعایت می‌کردند و هم اگر طرف مقابل سخن علمی می‌گفت و استدلال درستی داشت، ضمن تأیید آن، او را تشویق می‌کردند.

بی تردید برترین جلوه‌های رعایت حق الناس را در تعریفی که ابراهیم بن عباس از سیره و منش امام رضا (ع) آورده است، می‌توان یافت. وی می‌گوید: هرگز ندیدم حضرت رضا (ع) با کلامی در گفتارش به کسی جفا یا درشتی کند و هیچ گاه ندیدم سخن کسی را قطع کند. صبر می‌کرد تا طرف سخنش تمام شود و بعد اگر لازم می‌دید، کلامی می‌گفت. همچنین، ندیدم کسی از او حاجتی بخواهد و مقدور آن حضرت باشد و رد کند و هرگز نزد کسی پای خود را دراز‌ نمی‌کرد و در برابر هم نشین و جلیسی تکیه نمی‌داد و هرگز ندیدم از خدمتکاران و کارگزاران خود کسی را بد بگوید و دشنام دهد یا در پیش چشم کسی آب دهان بیندازد. هرگز ندیدم در خندیدن قهقه کند، بلکه خنده اش تبسم بود (عیون اخبارالرضا (ع): ج ۲، ص ۱۸۴).

اهتمام و عمل به آنچه از خلق و منش امام رضا (ع) در این نوشتار به اختصار مرور شد، فصلی جدید از تعاملات ما با دیگران می‌گشاید که در پرتو آن نه تنها حق الناس بر گردن ما نمی‌افتد، بلکه به دلیل پیاده کردن اخلاق و سبک زندگی مدنظر آموزه‌های دینی، بهشتی و زمینی را‌ می‌توان تجربه کرد و شیرینی حیات طیبه‌ای را که قرآن از آن تعریف کرده است، چشید.